نوشته هانگ تران
اجلاس شانزدهم بریکس از تاریخ ۲۲ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴ در کازان، روسیه برگزار شد. این اجلاس به نوعی سعی داشت توجه عمومی را در مقابل نشست‌های سالانه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در واشنگتن دی‌سی جلب کند. واکنش‌های بین‌المللی به این اجلاس متفاوت بود. بسیاری از کشورهای در حال توسعه این گردهمایی را گامی به جلو در همکاری برای اصلاح سیستم اقتصادی و مالی بین‌المللی کنونی قلمداد کردند. آنها احساس می‌کنند که سیستم موجود نیازهای توسعه‌ای آنها را برآورده نکرده و نیاز به تغییر دارد. در مقابل، بسیاری از ناظران غربی، بریکس را گروهی ناهمگون از کشورها با علایق متفاوت می‌بینند که بیشتر بر نمادگرایی تکیه دارد تا اقدامات عملی و مشخص.
اشتباه خواهد بود که غرب قدرت نمادگرایی و روایت‌ها را در رقابت ژئوپلیتیکی برای نفوذ جهانی دست کم بگیرد. اجلاس بریکس همچنین نتایج قابل توجهی را به ارمغان آورده که جامعه بین‌المللی باید از آنها آگاه باشد.
اول اینکه ولادیمیر پوتین یک نشست موفق را با حضور سی‌وشش کشور برگزار کرد که بیشتر آنها توسط رؤسای جمهور نمایندگی می‌شدند. بدین ترتیب، رئیس‌جمهور روسیه نشان داد که برخلاف تلاش‌های غرب برای منزوی کردن او به دلیل تهاجم به اوکراین، او منزوی نشده است؛ بلکه روابط خود را با کشورهای جنوب جهانی از طریق بریکس و ابتکارات دیگری مانند ترقی بر موج ضد استعماری برای پیشرفت در غرب آفریقا عمق بخشیده است. به همین اندازه مهم، رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ و نخست‌وزیر نارندرا مودی نیز در حاشیه نشست دیدار کردند. این دیدار چند روز پس از اعلام توافق برای حل مناقشات مرزی که یکی از موضوعات آزاردهنده در روابط دوجانبه آنها بود، صورت گرفت. ملاقات آنها به ارتقای اعتبار اجلاس بریکس به عنوان بستری که در آن گفتمان‌های سیاسی مهم می‌تواند رخ دهد، کمک کرد.
نکته آخر اما نه کم اهمیت، این است که با توجه به اینکه بسیاری از کشورها به دنبال پیوستن هستند، بریکس از ۱۳ کشور دعوت کرده تا به عنوان کشورهای همکار به گفتگوها بپیوندند و در نظر داشته باشند به عضویت رسمی درآیند. فهرست کشورهای همکار شامل الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، اندونزی، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، ترکیه، ویتنام، اوگاندا و ازبکستان است که توسط چندین مقام ارشد تأیید شده اما در بیانیه کازان به طور رسمی مشخص نشده‌اند. هنوز مشخص نیست کدام یک از این کشورها تصمیم به عضویت رسمی می‌گیرند. به عنوان مثال، عربستان سعودی که سال گذشته دعوت شد، هنوز تصمیمی نگرفته است، اگرچه مقامات آن از زمان به جلسات بریکس شرکت کرده‌اند. حضور کشورهای اولویت‌بندی شده برای غرب، مانند ترکیه (عضو ناتو) و چهار کشور مهم آسه‌آن، باید برای سیاست‌گذاران نگرانی ایجاد کند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دلایلی مختلف، از جمله تنوع بخشی به روابط بین‌المللی و گسترش فرصت‌های تجاری، بریکس را یک انجمن سودمند می‌دانند.
بیانیه کازان، که در پایان اجلاس منتشر شد، طیف وسیعی از مسائل را پوشش می‌دهد. این بیانیه از هرگونه اشاره مستقیم به ایالات متحده، چه خصمانه و چه غیر آن، خودداری کرده است. برخی تحلیل‌گران غربی نگرانی داشتند که این ممکن است اعضای میانه‌روی مانند هند و برزیل را که ضدیت با غربی که بریکس در گسترش عضویت به سمت آن سوق یافته را تحت فشار قرار دهد. این بیانیه بر ترویج چندقطبی گرایی و یک سیستم بین‌المللی نمایان‌تر و منصفانه‌تر تمرکز دارد. این اهداف همچنان نقطه مشترک جذب بسیاری از کشورها به بریکس است.
بیانیه از ابتکارات و گروه‌هایی که برای هماهنگی و ارتقاء دیدگاه‌های اعضای بریکس و کشورهای جنوب جهانی در مجامع بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و گروه بیست تشکیل شده‌اند، حمایت می‌کند. این گروه‌ها مسائلی از توسعه پایدار تا تأمین مالی اقلیمی را پوشش می‌دهند و خواستار حل و فصل مناقشات در غزه و اوکراین هستند.
به‌ویژه، بریکس تلاش‌های جاری برای ترویج انجام تسویه‌حساب‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مرزی به ارزهای محلی از طریق ایجاد بریکس کلیر را شدت خواهد داد. این کار به تسهیل استفاده از ارزهای محلی کمک خواهد کرد. این گروه همچنین سازوکار همکاری میان‌بانکی بریکس را راه‌اندازی خواهد کرد تا روش‌های مالی نوآورانه، از جمله تأمین مالی به ارزهای محلی را ترویج کند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دلیل دسترسی محدود به تأمین مالی دلار آمریکا به استفاده بیشتر از ارزهای محلی علاقه‌مندند.
تصمیم گروه برای تشکیل یک چهارچوب مشورتی غیررسمی در مسائل سازمان تجارت جهانی (WTO) جهت تعامل فعال‌تر در بحث‌های مربوط به اصلاحات WTO نیز شایان توجه است. این بخش از بیانیه به مخالفت با استفاده از تحریم‌های اقتصادی یک‌جانبه و مکانیسم‌های تنظیم مرزی کربن مخرب نیز می‌پردازد. بهره‌گیری از این واقعیت که اعضای بریکس بزرگترین تولیدکنندگان منابع طبیعی در جهان هستند، گروه تعهد می‌کند تا منافع خود را در طول زنجیره‌های ارزشی تولید مواد معدنی، در مقابل افزایش تقاضا برای مواد معدنی حیاتی برای انتقال انرژی، به اشتراک بگذارد. ژئوپلتیک انتقال انرژی می‌تواند فرصتی برای کشورهای در حال توسعه ثروتمند به مواد معدنی فراهم آورد تا سیاست‌های معدنی خود را هماهنگ کرده و به ابرقدرت‌ها در جستجوی زنجیره‌های تأمین مطمئن برای مواد معدنی حیاتی ملحق شوند.
به طور کلی، بریکس علاقه زیادی از جانب بسیاری از کشورهای در حال توسعه جذب کرده و اکنون نه عضو و سیزده کشور همکار دارد. سهم جمعیتی و تولید ناخالص داخلی اعضای آن از بزرگترین کشورهای گروه هفت نیز پیشی گرفته است. با این حال، توسعه با هزینه‌هایی همراه است. ایجاد اجماع در میان اعضای متنوع‌تر به‌طور فزاینده پیچیده می‌شود و برنامه‌های گسترش ممکن است به نقطه اعتراضی درون گروه بدل شود. به‌عنوان مثال، ونزوئلا به دلیل مخالفت برزیل از فهرست کشورهای همکار خارج شد.
با وجود این چالش، اعضای کلیدی بریکس به‌طور موفقیت‌آمیز مواضع مشترکی در میان کشورهای جنوب جهانی در مجامع بین‌المللی طی سال‌های اخیر توسعه داده‌اند. تلاش مشترک آنها برای درخواست تأسیس صندوقی برای خسارت و ضرر در COP28 در دبی در سال ۲۰۲۳ یکی از این نمونه‌هاست. علاوه بر این، اعضای بریکس با کشورهای جنوب جهانی برای تصویب دستور کار سازمان ملل در اوت ۲۰۲۴ برای مذاکره بر سر کنوانسیون مالیاتی سازمان ملل که مالیات گیری از شرکت‌های چندملیتی و افراد ثروتمند را پوشش می‌دهد، همکاری کرده‌اند. کشورهای بریکس همچنین به‌طور مستمر به ترویج اصلاحات مدیریتی در نهادهای برتون وودز اقدام می‌کنند. هرچه بر
یکس بتواند دیدگاه‌های مشترکی در میان کشورهای جنوب جهانی توسعه و بیان کند، بیشتر می‌توان آن را به عنوان همتای گروه هفت (که کشورهای توسعه‌یافته را نمایندگی می‌کند) در مجامع بین‌المللی و در حوزه عمومی در نظر گرفت.
مهمتر از همه، پروژه شاخص بریکس — ترویج استفاده از ارزهای محلی برای تسویه‌حساب‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مرزی — به‌طور تدریجی شتاب می‌گیرد. چین، به عنوان مثال، سهم یوان در تسویه‌حساب‌های مرزی خود را از ۴۸ درصد (پیشی گرفتن از دلار آمریکا) در اوایل ۲۰۲۳ به بیش از ۵۰ درصد در اواسط ۲۰۲۴ افزایش داده است.
به طور خلاصه، بریکس — یا بریکس-پلاس به عنوان برخی از ناظران و مقامات به گروه گسترش‌یافته اشاره می‌کنند — در اینجا باقی می‌ماند. کشورهای دیگر، از جمله کشورهای غربی، نیاز دارند که چگونگی تعامل با آن را دریابند.
هانگ تران یک همکار ارشد غیربومی در مرکز ژئواکونومیک انجمن آتلانتیک، مدیر اجرایی سابق در مؤسسه مالی بین‌المللی و معاون مدیر سابق در صندوق بین‌المللی پول است.
