نویسندگان: هالی داگرس، سلست کمیتوک و لیساندرا نووو
در کل، تحریمهای هدفمند حقوق بشری ابزاری هستند که دولتها برای مسدود کردن داراییها و عدم اعطای ویزا به افرادی که در نقض حقوق بشر همدستی دارند، استفاده میکنند. این تحریمها، علاوه بر تلاش برای وادار کردن مجرمان به تغییر رفتار، اثرات دیگری هم دارند. برای مثال، میتوانند از دسترسی مرتکبان به ابزارهایی که برای ادامهی اعمال نقض آمیز نیاز دارند، جلوگیری کنند و نشاندهندهی حمایت از قربانیان باشند. با این حال، پروژهی دعاوی استراتژیک شورای آتلانتیک (SLP) از منابع مختلف شنیده است که بسیاری از افراد در جوامع تحت تأثیر، از جمله جامعهی ایرانی، اطلاعات کافی، به ویژه به زبان مادریشان، درباره این اقدامها و معنای آنها ندارند.
بر اساس این بازخورد، این سری از بلاگ به منظور برجستهسازی اطلاعات مهم درباره تحریمهای حقوق بشری هدفگیر که به جمهوری اسلامی ایران مربوط میشود، تحولاتی درباره عاملان ایرانی که به دلیل نقض حقوق بشر تحریم شدهاند و دلایل این تحریمها، و هر اطلاعات مرتبطی که ممکن است برای جوامع تحت تأثیر مهم باشد، آغاز شد. نظرات و پیشنهادات از طرف خوانندگان، به ویژه جامعهی مدنی ایرانی، برای سؤالات و موضوعاتی که باید به آنها پرداخته شود، پذیرفته میشود.
این صفحه پس از این با ترجمهای فارسی از پست بهروزرسانی خواهد شد.
«زمان مهمانی کنار استخر جاستین بیبر»، نائمه طاهری در استوریهای اینستاگرام خود از گردش هلیکوپتریاش بر فراز هالیوود هیلز منتشر کرده بود. این پست معمولاً توجه زیادی به خود جلب نمیکرد. با این حال، طاهری نوهی دختری آیتالله روحالله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، و به عنوان یک آقازاده شناخته میشود؛ مفهومی مشابه به «بچهی نورچشمی» در غرب.
طاهری یکی از نمونههای متعددی از فرزندان مقامات جمهوری اسلامی ایران (IRI) است که از طریق ارتباطات خانوادگی در نظام روحانیت به موقعیتهای بالا رسیدند و از طریق رانتخواری، فساد و اقتصادی زیرزمینی که به آنها دسترسی به کالاهایی را که به شهروندان ایرانی داده نمیشود، میدهد، سود مالی بردند. فرزندان نخبگان ثروتمند ایرانی نیز بهخوبی شناخته شدهاند که ثروت خود را در شبکههای اجتماعی به نمایش میگذارند و با انتشار عکسهایی از رانندگی با خودروهای لوکس، پرواز با جتهای خصوصی، پوشیدن لباسها و اکسسوریهای طراحان معروف یا گذراندن تعطیلات مجلل بینالمللی «ثروت خود را به رخ میکشند» و موجب خشم ایرانیانی میشوند که برای امرار معاش تلاش میکنند، در حالی که طبقه متوسط رو به افول است.
در ماه نوامبر ۲۰۲۳، بانک جهانی گزارش داد که ۲۸.۱ درصد از ایرانیان در فقر زندگی میکردند، در حالی که یک کارشناس اقتصادی در ایران برآورد کرد که این رقم نزدیکتر به ۵۰ درصد است. شرایطی که به این وضعیت منجر شده، زنان را به طور نامتناسبی تحت تأثیر قرار داده و موجب شده است که نزدیک به یک میلیون کودک ایرانی از تحصیل باز بمانند.
پس از مرگ مهسا ژینا امینی به دست آنچه به عنوان پلیس اخلاقی معروف است و اعتراضات ضد رژیم معروف به قیام زن، زندگی، آزادی در سالهای ۲۰۲۲-۲۰۲۳، فرزندان مقامات بار دیگر به دلیل استفاده از ثروت والدین خود برای زندگی در همان کشورهای غربی که تحریمها را بر مقامات ایرانی اعمال میکنند، مورد انتقاد قرار گرفتند. تعداد این فرزندان به هزاران نفر برآورد میشود، اما ارقام دقیق در دسترس نیست. برخی از آنها به گفتهی برخی منابع، فرزندان مقامات بلندپایه، مانند معاون سابق رئیسجمهور معصومه ابتکار و رئیس سابق مجلس علی لاریجانی هستند. بحث بر سر اعمال محدودیتهای ویزا و/یا اقدامات تحریمی هدفمند دیگر بر فرزندان این مقامات نیز شده است که اغلب در غرب زندگی و/یا تحصیل میکنند و گاهی در دانشگاههای نخبه.
تحریمهای هدفمند عمدتاً برای ارتقاء تغییرات رفتاری در مرتکبین طراحی شدهاند و بنابراین به طور اولیه برای هدفگیری کسانی که مستقیماً مسئول یا همدست در نقضهای مربوطه هستند، استفاده میشوند. در برخی موارد، به عنوان مثال، برای کودکانی که از نظر مالی مستقل هستند و رفتار والدین خود را به طور علنی یا خصوصی محکوم کردهاند، هدفگیری این کودکان نه تنها ممکن است ناکارآمد باشد بلکه ممکن است با باطل کردن ویزای آنها، آنها را به خطر بیندازد. با این حال، در سایر موارد مانند جایی که مقامات به طور شخصی زندگی و آموزش کودکان خود را در خارج از کشور تأمین مالی میکنند، چنین تحریمهایی ممکن است به عنوان یک نکته فشار اضافی، در صورت اجرا یکپارچه، خدمت کنند.
تحریمهای هدفمند برای اعضای خانواده نزدیک
برخی اما نه همه رژیمهای تحریمی اجازه میدهند که اعضای «نزدیک» خانوادگی یا اعضای خانوادگی به طور کلی هدفگیری شوند. در ایالات متحده، تحت § ۷۰۳۱(c) از قانون اعتبارات سالانه وزارت امور خارجه (“§ ۷۰۳۱(c)”), مقامات دولتهای خارجی و اعضای نزدیک خانواده آنها—که به طور مشخص تعریف نشدهاند—میتوانند به دلیل “فساد قابل توجه” یا “نقض فاحش حقوق بشر” هدفگیری شوند. با این حال، برخلاف اکثر رژیمهای تحریمی هدفگیر، این تنها منجر به ممنوعیت ویزا میشود—نه مسدود کردن دارایی. به همین ترتیب، تحت قانون ممنوعیت خاشقجی (که به نام جمال خاشقجی روزنامهنگار سعودی شناخته میشود)، افراد کارکن دولت خارجی که باور به مشارکت مستقیم در فعالیتهای جدی خارج از کشور علیه مخالفان دارند و اعضای خانوادههای آنها میتوانند هدفگیری شوند، اما مجدداً این محدود به ممنوعیت ویزا است.
برای سایر رژیمها، مانند تحریمهای جهانی ماگنیتسکی تحت فرمان اجرایی ۱۳۸۱۸ یا تحریمهای نقض حقوق بشر در ایران تحت فرمان اجرایی ۱۳۵۵۳، نمیتوان بر اساس صرفاً وابستگی به یک مجرم، هدفگیری انجام داد. اما اگر آن عضو خانواده به مجرم کمک کرده یا حمایت مادی داده باشد یا مستقیماً یا غیرمستقیم به نفع او عمل کرده باشد، آنها نیز میتوانند هدفگیری شوند.
آییننامه تحریمهای خودمختار استرالیا ۲۰۱۱ نیز اجازه میدهد که اعضای خانواده نزدیک کسانی که تحت یک هدفگیری یا اعلامیه قرار دارند برای جلوگیری از سفر برای نقضهای جدی یا تجاوزهای جدی حقوق بشر هدفگیری شوند.
آییننامه اقدامات اقتصادی ویژهی کانادا (ایران) اجازه میدهد که اعضای خانواده کسانی که در “نقضها فاحش و سیستماتیک حقوق بشر در ایران” دخالت دارند، مقامات سابق یا کنونی بلندپایه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، همپیمانان چنین افرادی و مقامات بلندپایه نهادهایی که به ملکیت چنین افراد وابسته هستند، هدفگیری شوند. “عضو خانواده” در این آییننامه تعریف نشده و به نظر میرسد فراتر از خانواده نزدیک نیز گسترش مییابد. کانادا در سال ۲۰۲۳، آییننامههای تحویلی سیزده کشور معین را، از جمله ایران، برای اجازه دادن به تحریمهای علیه اتباع سابق کشور مربوطه مورد بازنگری قرار دادهاست.
بریتانیا (UK) و اتحادیه اروپا (EU) گستردهترین هدفگیری مبتنی بر رابطه را تحت هر دو رژیم تحریمهای خاص برای ایران و رژیمهای حقوق بشری دارند، که افرادی که “مرتبط با” افرادی که اقدامات مرتبط را مرتکب شدهاند، را پوشش میدهد. بریتانیا بیشتر برای آییننامههای تحریمهای جهانی حقوق بشر ۲۰۲۰ خود، کسانی که سود مالی یا غیره از فعالیتهای مشمول تحریم دریافت کردهاند را به عنوان “افراد دخیل” در نظر میگیرد که میتوانند هدفگیری شوند. برای آییننامههای تحریم ایران بریتانیا (۲۰۲۳)، “مرتبط با” به معنی کسب سود مالی یا مادی یا بودن عضو نزدیک خانواده فردی است که در فعالیتهای مربوطه (مثلاً نقض حقوق بشر) دخیل است. تحت چارچوب تحریمهای بریتانیا، “خانواده نزدیک” به معنی همسر یا شریک مدنی، والدین یا والدین ناتنی، فرزندان یا فرزندان ناتنی، خواهران یا خواهران ناتنی، عمهها و عموها، پدربزرگ و مادربزرگ و نوهها است. هر دو بریتانیا و اتحادیه اروپا فرزندان یا فرزندان ناتنی مجرمان مشخصشده در زمینه روسی را بر اساس رابطهشان و به دلیل بهرهبرداری مالی از والدینشان تحریم کردهاند. تصمیمات دادگاه عدالت اتحادیه اروپا رهنمودهای بیشتری در مورد این که چه چیزی “مرتبط با” برای روابط خانوادگی محسوب میشود، فراهم میکند.
برای رژیمهای تحریم موضوعی، مانند تحریمهای جهانی ماگنیتسکی یا رژیمهای حقوق بشری، اینکه آیا اعضای خانواده میتوانند تحریم شوند، برای همه کشورها و زمینهها یکسان است. برای رژیمهای خاص یک کشور، هرچند که تفاوتهایی وجود دارد، رژیمهای خاص روسیه و ایران به طور کلی شبیه به یکدیگر میباشند. به عنوان مثال، زبان مربوط به اعضای خانواده و افرادی که “مرتبط با” مجرمان هستند در آییننامههای اقدامات اقتصادی خاص کانادا (روسیه)، آییننامههای خروجی اتحادیه اروپا (تحریمهای) روسیه ۲۰۱۹، و آییننامه شورای اتحادیه اروپا (EU) شماره ۲۶۹/۲۰۱۴ پیرامون اقدامات محدودکننده مربوط به اقدامات تضعیفکننده یا تهدید کننده تمامیت ارضی، حاکمیت و استقلال اوکراین بازتابدهندهی آنها در برابر همتایان خاص ایرانشان است. به همین ترتیب، برخی از رژیمهای ایالات متحده مرتبط با روسیه، مانند آنچه که تحت فرمان اجرایی ۱۳۶۶۱ درباره مشارکت در “وضعیت در اوکراین” آمده است، نیاز به کمک مادی یا حمایت یا عمل به نفع یک مجرم دارد. با این حال، دیگران، مانند آنچه که تحت فرمان اجرایی ۱۴۰۲۴ است، اجازه میدهند همسران و فرزندان بالغ مجرمان هدفگیری شوند.
مسدود کردن داراییها و محدودیتهای مالی
حتی اگر آنها شخصاً مورد تحریم قرار نگیرند، مسدود کردن داراییها ممکن است مانع از دسترسی فرزندان افراد مورد تحریم به ثروت والدینشان در خارج از کشور شود. تحریمهای هدفگیر به طور کلی ویزا را برای شخص یا نهاد تحریمشده نمیدهند، داراییهای آنها را فریز میکنند و معاملات مالی را با آنها ممنوع میکنند. علاوه بر این، ایالات متحده محدودیتهای مالی تحمیلی به عنوان پیامد یک تحریم را به معنای ممنوعیت هر گونه معاملهای شامل دلار آمریکا تفسیر میکند—که به دلیل “محوریت دلار به سیستم پرداختهای جهانی”، بخش بزرگی از تجارت بینالمللی را شامل میشود و به عنوان ۱۱ مارس ۲۰۲۳، ۸۸ درصد از معاملات ارزی را شامل میشود. هر تراکنش بینالمللی با فردی که توسط ایالات متحده تحریم شده است، بنابراین، بهویژه به خطر نقض مقررات تحریم مواجه است.
با این حال، چندین رژیم تحریمی اجازه استثناها را میدهند: معافیتهایی از محدودیتهای تحریمی به دلایل خاص. برای مثال، اتحادیه اروپا استثناهایی برای تأمین نیازهای اساسی اعضای خانواده وابسته، مانند “غذا، اجاره یا وام مسکن، دارو و درمان پزشکی، مالیات، به اضافههای بیمه، و هزینههای خدمات عمومی” مجاز میداند. بهطور مشابه، بریتانیا اجازه صدور مجوز برای نیازهای اساسی افراد مشخصشده و اعضای خانواده وابستهشان را میدهد که شامل نیازهای پزشکی، غذا، پرداخت حق بیمه یا مالیات، پرداخت اجاره یا وام مسکن و هزینههای خدمات میشود. کانادا، استرالیا، و ایالات متحده نیز امکان درخواستهای مجوز یا پروانهها را فراهم میکنند.
این در عمل چه معنایی دارد؟ در حالی که اعضای خانواده فرد مشخصشده ممکن است آزادانه به کشور تحریمکننده سفر کنند، اما نمیتوانند به داراییهایی که به نام فرد مشخصشده در آنجا نگهداری میشود دسترسی داشته باشند، مگر اینکه واجد شرایط برای یک استثنا شوند. به عنوان مثال، اگر یک مقام ایرانی در لندن حساب بانکی و آپارتمانی داشته باشد و بریتانیا او را تحت تحریم قرار دهد، خویشاوند او میتواند به لندن سفر کند، اما نمیتواند به حساب بانکی یا آپارتمان دسترسی داشته باشد. همچنین، آن مقام مشخص نمیتواند به شخصه با هیچ بانک یا شرکت بریتانیایی برای تهیه پول و مسکن برای این خویشاوند معامله مالی انجام دهد. در حالی که در بریتانیا، خویشاوند نیز نمیتواند به هیچ وجه با داراییهای فرد مشخصشده “برخورد کند”، از جمله استفاده، تغییر یا انتقال آنها. اما، اگر این خویشاوند یک “عضو خانواده وابسته” باشد، مانند کودکی که از لحاظ مالی مستقل نیست، ممکن است به میزان لازم برای تأمین اجاره، غذا، دارو و سایر نیازهای اساسی مجاز به دسترسی به پول باشد. این مسئله در همه کشورها و زمینهها صادق است، هرچند هر مورد بهصورت خاص بررسی میشود.
علاوه بر این، اثر کامل توقیف داراییها اغلب توسط دور زدن تحریمها محدود میشود. برای مثال، این ممکن است شامل استفاده از شرکتهای صوری، “بانکداری سایهای” در حوزههای قضایی ثالث و استفاده از واسطهها باشد. مجدداً، هرچند که در همه کشورها و در بین تمام مجرمان این موضوع صادق است، اراده سیاسی برای مقابله با آن در میان زمینهها متفاوت است.
مجازاتهای نقض تحریمها
بسته به حوزه قضایی، اتباع یا ساکنان کشور صادرکننده تحریمها عموماً ملزم به رعایت قوانین تحریم هستند. مجازاتهای ناشی از نقض تحریمها به حوزه قضایی بستگی دارد، اما به طور کلی شامل اتهامات کیفری، از جمله جریمههای احتمالی و زندان میشود. بهویژه در پی تهاجم کلی روسیه به اوکراین، پارلمان و شورای اتحادیه اروپا به توافق سیاسی موقتی دست یافتند تا “تخلفات کیفری و مجازاتهای نقض” تحریمهای اتحادیه اروپا را در کشورهای عضو اتحادیه هماهنگ کنند و برخی تخلفات را بهعنوان جرایم کیفری تلقی کنند.
بنابراین، ممکن است کودکان مستقر در حوزههای قضایی مربوطه به دلیل آگاهی از نقض مقررات تحریمها، مانند انجام معامله مالی با یک والد مشخصشده در حالی که در کشوری که این تحریم را صادر کردهاند زندگی میکنند، تحت پیگرد کیفری قرار گیرند. با این حال، موارد دور زدن تحریم نیاز به اجرا دارند، که ممکن است پرهزینه باشد—به عنوان مثال، شامل حسابرسیهای قانونی.
توقیف داراییها
اگر کودکان مقامات جمهوری اسلامی ایران در حوزههای قضایی غربی با استفاده از منابع مالی غیرمستقیم والدین خود، سبک زندگی خود را تأمین مالی کنند، داراییهای آنها نیز ممکن است مشمول توقیف شود. برای مثال، قانون عواید ناشی از جرم بریتانیا (POCA) به مأموران مجری قانون اجازه میدهد که اموالی که از راه فعلی غیرقانونی به دست آمدهاند را بازیابی کنند.
تحت POCA، “عمل غیرقانونی” شامل عملی است که “تشکیل میدهد یا با ارتکاب سوءاستفاده یا نقض فاحش حقوق بشر مرتبط است.” تعریف POCA از “نقض یا سوءاستفاده فاحش حقوق بشر” محدود است و اثبات رابطه لازم بین داراییهای توقیفشده و عمل غیرقانونی میتواند مشکل باشد. با این حال، شامل عملی که در بریتانیا رخ داده و غیرقانونی است و عمل خارج از بریتانیا که در محل وقوع غیرقانونی بوده و در بریتانیا نیز غیرقانونی است، میشود. برای مثال، آژانس جرایم ملی بریتانیا محتوای توقیفشده حساب بانکی دختر بشار اسد را بازیابی کرد (£۲۴,۶۶۸ یا $۳۲,۰۱۷)، و بیان کرد که پنجاه و شش سپرده در این حساب در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ انجام شده بود به مبلغ £۱۵۰,۰۰۰ ($۱۹۴,۶۸۶)، “علیرغم این که او منبع درآمد مشخصی ندارد.” آنها سرانجام تعیین کردند که وجوه به این حساب وارد شدهاند تا تحریمهای اتحادیه اروپا را دور بزنند.
در این راستا، POCA همچنین به مأموران قانون اجازه میدهد که اوامر ثروت توضیحدادهنشده (UWO) را دریافت کنند. اگر صادر شود، اینها الزامآور هستند که فرد پاسخگو جزئیات مربوط به یک دارایی خاص شناساییشده، از جمله چگونگی به دست آوردن آن را ارائه دهد. بسته به نتایج، UWO میتواند به توقیف دارایی منجر شود.
از UWOs میتوان زمانی استفاده کرد که “دلیلی منطقی برای باور” وجود دارد که یک فرد دارایی با ارزشی بیش از £۵۰,۰۰۰ ($۶۴,۹۰۳) در اختیار دارد و هنگامی که “دلیلی منطقی برای شک” وجود دارد که منابع قانونی شناختهشده درآمد فرد “برای دستیابی به [آن] دارایی ناکافی بودهاند” یا دارایی از طریق عمل غیرقانونی به دست آمده است. علاوه بر این، فرد خاص باید یک “شخص در معرض سیاسی” باشد، که شامل اعضای خانوادگی کسانی است که “وظایف عمومی برجستهای دارند” در کشورهای خارج از بریتانیا و منطقه اقتصادی اروپا. در غیر این صورت، باید “دلیلی منطقی برای شک” وجود داشته باشد که فرد یا شخصی مرتبط با او در “جرمی عمده” دخیل است یا بوده است، چه در بریتانیا یا در جایی دیگر.
استرالیا دارای قانونی مشابه برای توقیف عواید ناشی از جرم است که همچنین اجازه میدهد از UWOs استفاده شود. تقریباً تمام استانهای کانادا نیز قوانینی را به تصویب رساندهاند که اجازه توقیف اموال مجرمانه را میدهند. در نوامبر ۲۰۲۳، بریتیش کلمبیا “اولین درخواست از نوع خود برای یک امر ثروت توضیحدادهنشده در کانادا” را ثبت کرد.
یک دستورالعمل اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ به کشورهای عضو نیاز دارد که اقدامات لازم برای مصادره عواید ناشی از جرم زمانی که به فردی که بابت ارتکاب جرم جنایی محکوم شده است، تعلق دارد داشته باشند. محکومیت باید قطعی باشد، به این معنا که نمیتواند مورد تجدیدنظر قرار گیرد و باید برای یک جرم جنایی خاص طبق دستورالعمل یا سایر ابزارهای قانونی اتحادیه اروپا باشد که به دستورالعمل اشاره دارند. این بدان معناست که این در مورد همان نوع نقضهای حقوق بشری که منجر به طراحی تحریمهای هدفگیر میشود، قابل اجرا نیست، زیرا اینها نیازی به محکومیت ندارند. اگر دور زدن تحریمها بهطور موفقیتآمیزی بهعنوان یک جرم جنایی در سراسر اتحادیه اروپا استاندارد شود، ممکن است اساس برای مصادره فراهم کند. در حال حاضر، این فقط در صورتی به کودکان مقامات جمهوری اسلامی ایران اعمال میشود که آنها بابت یکی از جرایم جنایی فهرستشده فعلی تحت قوانین اتحادیه اروپا محکوم شوند.
اجرای ابزارهای موجود در عمل
فرزندان مقامات جمهوری اسلامی ایران ممکن است از طریق تحریمهای هدفگیر حقوق بشری تحت تأثیر قرار گیرند، اما فقط از طریق اجرای دقیق تحریمها و تحقیق و تنها در جایی که اراده سیاسی وجود دارد. خویشاوندان مالی مستقل که از روابط خانوادگی با مقامات جمهوری اسلامی ایران که تحت تحریم قرار گرفتهاند بهرهمند میشوند در چندین حوزه تحریمها قانونیاند، تا زمانی که الزامات برآورده شود. اما دلایل موجهی برای استثناهایی که در چارچوبهای تحریمی گنجانده شدهاند وجود دارد تا سلامت و امنیت اعضای خانواده وابسته تضمین شود، و سیاستهای موجهی برای احتیاط در زمان هدفگیری افرادی که به طور غیرمستقیمتری با نقضهای حقوق بشری مرتبط هستند نیز وجود دارد. با این حال، این استثناها و تردیدها میتواند بهرهبرداری شود و نیاز به بررسی بیشتری از سوی کشورهای تحریمکننده دارد.
این مسئله منحصر به زمینه ایران نیست. بهطور قابل توجهی، فرزندان مقامات روس و الیگارشها نیز بهعنوان افرادی که در خارج از روسیه، بهویژه در اروپا و ایالات متحده، در تجمل زندگی میکنند، شناخته میشوند. با این حال، در حالی که دولتها وضعیت را تأیید و پس از تهاجم کلی روسیه به اوکراین واکنش نشان دادند، به نظر نمیرسد که در رخدادهای مداوم نقض حقوق بشر در ایران همین تلاشها را انجام دهند. بدون چنین بررسی و واکنشی، مقامات جمهوری اسلامی ایران میتوانند همچنان به حوزههای قضایی غربی دسترسی داشته باشند، علیرغم استفاده گسترده از تحریمهای هدفگیر.