رئیسجمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، و رئیسجمهور ایران، مسعود پزشکیان، به دونالد ترامپ، رئیسجمهور منتخب ایالات متحده، پیش از مراسم تحلیف هدیهای ارائه دادند که نادیده گرفتن آن ممکن است برای او خطرناک باشد.
زمانبندی این اقدام به اندازهی خود توافقنامه «مشارکت جامع» روسیه و ایران اهمیت داشت.
سه روز قبل از مراسم تحلیف ایالات متحده، پزشکیان و پوتین در مسکو ملاقات کردند تا توافقنامهای را امضا کنند که شامل تجارت، همکاریهای نظامی، علوم، آموزش، فرهنگ و دیگر موضوعات است. این توافق همچنین بر رشد روابط چهارگانه چین، روسیه، ایران و کرهشمالی تأکید دارد—محور «تهاجمگران» که چالش ترکیبی آن هنوز به اولویتهای رئیسجمهور منتخب ایالات متحده تبدیل نشده است.
با این حال، هیچ چیزی به اندازهی همکاری فزایندهی صنعتی دفاعی، اقتصادی و سیاسی این محور، چالشهای دوره اول ترامپ را از دوره دوم او متمایز نمیکند. وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، در تلگرام گفت: «این پیمان نه تنها نقطه عطفی کلیدی است که روابط دوجانبه ما را تقویت میکند، بلکه نقشه راهی به سوی آینده است.»
روسیه، ایران و چین از زمان تهاجم پوتین به اوکراین نزدیک به سه سال پیش، به تدریج به هم نزدیکتر شدهاند. ایران موشکهای بالستیک کوتاهبرد و همچنین پهپادها و فناوری پهپادی را به روسیه ارسال کرده است. تحقیقات سیانان در دسامبر نشان داد که کارخانهای در منطقه تاتارستان جنوبی روسیه در حال تولید انبوه پهپادهای شاهد طراحیشده توسط ایران با قطعات چینی است. در نه ماه اول سال ۲۰۲۴، این کارخانه نزدیک به شش هزار پهپاد شاهد تولید کرده، یعنی بیش از دو برابر تعداد سال قبل.
در ژوئن ۲۰۲۴، پوتین توافقنامهای با کیم جونگ اون، رهبر کرهشمالی امضا کرد. پیونگیانگ در ماه نوامبر با ارائه ده هزار سرباز به مسکو برای مقابله با حملهی اوکراین در منطقه کورسک روسیه به این توافق پاسخ داد. در اوایل همین ماه، دو سرباز کرهشمالی توسط نیروهای اوکراینی نزدیک مرز دستگیر شدند. سپس در دسامبر، پوتین توافقنامه امنیتی با بلاروس به نتیجه رساند که شامل استقرار تسلیحات هستهای تاکتیکی روسیه در این کشور بود.
این اقدام متعاقب گسترش و تقویت مشارکت «بدون محدودیت» بود که پوتین با شی جین پینگ، رئیسجمهور چین، اندکی قبل از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به نتیجه رساند. رهبری چین تمام تلاشها از سوی مقامات اروپایی و ایالات متحده را برای قانع کردن پکن به کاهش حمایت خود از روسیه، که بدون آن مسکو قادر به ادامه کمپین نظامی خود نبود، مقاوم کرده است.
با وجود تمرکز اخیر ترامپ بر بازپسگیری کانال پاناما، خریداری گرینلند و افزودن کانادا به عنوان پنجاه و یکمین ایالت، نحوهی برخورد او با همکاری چین-روسیه-ایران-کره شمالی از بینهایت اهمیت تاریخی و ژئوپلیتیکی بیشتری برخوردار خواهد بود.
با این حال، توافق جدید ایران-روسیه به اندازهای که در مورد ضعفها و نقاط قوت ترکیبی چهار شریک است، در مورد قدرت مشترک آنهاست که به ترامپ فرصتهایی برای مختل کردن علت مشترک آنها میدهد. ایران در طی سی سال گذشته از نظر اقتصادی و نظامی به این اندازه ضعیف نبوده است. نمایندگان آن، حماس و حزبالله، تضعیف شدهاند، دفاع هوایی آنها کاهش یافته و حملات بیسابقه موشکی آنها به اسرائیل در سال گذشته نتوانسته است اسرائیل را از نظر نظامی تضعیف کند. قابل تأمل است که روسیه به ایران توافق دفاع مشترکی که بخشی از توافقهایش با بلاروس و کرهشمالی بود، ارائه نکرد.
جان آلترمن، کارشناس خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی، به سیانان گفت: «روسها در پیدا کردن کسی که در مشکل است، توانایی بسیاری دارند.» او افزود که مسکو ممکن است فکر کند «ما میتوانیم کمی به آنها کمک کنیم، اما میتوانیم آنها را به جایی که نیاز داریم ببریم و بیشتر از آنها خواستههای خود را استخراج کنیم.»
پس ترامپ چگونه به این هدیه پیش از تحلیف واکنش نشان خواهد داد؟ یکی از شکستهای جو بایدن، رئیسجمهور ایالات متحده، احتیاط بیش از حد در برخورد با چالش رو به رشد روسیه-چین، ایران و کره شمالی بود، اگرچه او در تشخیص «نقطه عطف» که چنین همکاریهای استبدادی نشان داد، پیشگام بود. شاید ترامپ بیش از بایدن مایل به اقدام برای حفظ منافع ایالات متحده باشد، اما من به سخنرانی مراسم تحلیف او گوش خواهم داد تا نشانههای اولیهای از تشخیص او درباره بزرگترین چالشهای جهانی بشنوم.