مقدیشو پرس / به قلم روزنامه‌نگار احمد محمد احمد
سفر رئیس‌جمهور سومالی، حسن شیخ محمود، به اتیوپی تحولی ناگهانی و جالب توجه در سطح داخلی و منطقه‌ای به حساب می‌آید. این سفر در شرایط دیپلماتیک تنش‌آمیز، پس از قطع ارتباطات رسمی بین دو کشور به مدت تقریباً یک سال، به دلیل اختلافات اساسی از جمله امضای تفاهم‌نامه میان اتیوپی و «صومالی‌لند»، که به‌طور یک‌جانبه اعلام شده بود، و حق استقرار نیروهای دریایی اتیوپی در سواحل خلیج عدن از طریق احداث پایگاه نظامی و استفاده از بندر بربره برای اهداف تجاری، در ازای به رسمیت شناختن صومالی‌لند به عنوان کشوری با حاکمیت مستقل از سوی آدیس آبابا در ابتدای سال گذشته را فراهم می‌کرد، صورت گرفته است. از این رو تنش به دلیل نحوه برخورد اتیوپی با هیئت سومالی در نشست قبلی اتحادیه آفریقا افزایش یافت. این مقاله به بررسی مهم‌ترین نکات این سفر و اهمیت آن در چارچوب روابط سومالی و اتیوپی و همچنین تأثیر آن بر صحنه سیاسی در شاخ آفریقا می‌پردازد.
اول: سفری ناگهانی پس از قطع روابط
سفر رئیس‌جمهور حسن شیخ محمود به آدیس آبابا غیرمنتظره بود، خصوصاً پس از تنش‌هایی که روابط دو کشور سال گذشته شاهد آن بود. سومالی تفاهم‌نامه میان اتیوپی و صومالی‌لند را تجاوزی آشکار به حاکمیت خود تلقی کرد، که باعث قطع ارتباطات دیپلماتیک رسمی با اتیوپی شد. علاوه بر آن، برخورد مقامات اتیوپی با هیئت سومالی شرکت‌کننده در نشست قبلی اتحادیه آفریقا خشم مقدیشو را برانگیخت، زیرا این رفتار بی‌احترامی به روابط بین‌المللی تلقی شد.
این سفر شاهد تبادل دیدگاه‌ها بین دو طرف درباره مسائل دوجانبه و منطقه‌ای مورد علاقه مشترک بود و توافق شد تا روابط بین مردم دو کشور تقویت شود.
دو طرف توافق کردند که روابط دوجانبه را از طریق بازگشایی مجدد دفاتر دیپلماتیک در پایتخت‌های دو کشور تقویت کنند، با تمرکز بر ضرورت هماهنگی نزدیک بین مأموریت‌های دیپلماتیک در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی برای پرداختن به مسائل مرتبط.
دوم: زمان‌بندی استراتژیک و محاسبات منطقه‌ای
این سفر در زمانی صورت گرفت که وزیر امور خارجه سومالی، عالی‌جناب احمد معلم فقی، در نشست سه‌جانبه‌ای با همتایان مصری و اریتره‌ای خود شرکت می‌کرد که هدف آن هماهنگی تلاش‌ها برای مقابله با برنامه‌های اتیوپی در خصوص دسترسی به گذرگاه‌های دریایی بود.
وزرای سه کشور در طول نشست به بررسی اقدامات اجرایی اتخاذ شده بر اساس دستورالعمل‌های رؤسای جمهور سه کشور در نشست آسمارا برای تقویت امنیت در منطقه شاخ آفریقا و دریای سرخ و حفظ وحدت و حاکمیت کشورهای منطقه در چارچوب قوانین بین۳۳۸۵مقدیشو پرس / نوشته خبرنگار احمد محمد احمد
سفر رئیس‌جمهور سومالی، حسن شیخ محمود، به اتیوپی یک تحول غیرمنتظره و جذاب را در سطوح داخلی و منطقه‌ای به نمایش گذاشت. این سفر در فضایی دیپلماتیک و متشنج انجام شد، پس از قطع روابط رسمی بین دو کشور برای نزدیک به یک سال، به دلیل اختلافات اساسی که مهم‌ترین آن‌ها امضای تفاهم‌نامه‌ای بین اتیوپی و «صومالی‌لند» بود، که به‌صورت یک‌طرفه اعلام شد و به نیروی دریایی اتیوپی حق استقرار در سواحل خلیج عدن را از طریق ساخت پایگاه نظامی و استفاده از بندر بربره برای اهداف تجاری می‌دهد، در ازای به رسمیت شناختن صومالی‌لند به‌عنوان یک کشور مستقل توسط آدیس آبابا، در ابتدای سال گذشته. این منجر به تنش بر سر رفتار اتیوپی با هیئت سومالی در نشست قبلی اتحادیه آفریقا شد. این مقاله هدف دارد تا نکات برجسته این سفر و اهمیت آن را در زمینه روابط سومالی و اتیوپی و همچنین تأثیر آن بر صحنه سیاسی در شاخ آفریقا بررسی کند.
اول: سفری غیرمنتظره پس از قطع روابط
سفر رئیس‌جمهور حسن شیخ محمود به آدیس آبابا غیرمنتظره بود، به‌ویژه پس از تنش‌هایی که روابط بین دو کشور در سال گذشته به وجود آورده بود. سومالی در تفاهم‌نامه بین اتیوپی و صومالی‌لند یک تجاوز واضح به حاکمیت خود دید که باعث شده بود ارتباطات دیپلماتیک رسمی با اتیوپی را قطع کند. علاوه بر این، رفتار مقامات اتیوپی با هیئت سومالی که در نشست قبلی اتحادیه آفریقا شرکت کرده بودند، خشم را در مقدیشو برانگیخت، جایی که این رفتار به‌عنوان عملی که فاقد احترام لازم در روابط بین‌المللی بود، تلقی شد.
در این سفر، دیدگاه‌های دو طرف درباره مسائل دوجانبه و منطقه‌ای با زمینه‌های مشترک مبادله شد و بر تقویت روابط میان مردم دو کشور توافق شد.
دو طرف توافق کردند تا با بازگشایی کامل نمایندگی‌های دیپلماتیک در پایتخت‌های دو کشور، روابط دوجانبه را تقویت کنند و بر لزوم هماهنگی نزدیک میان دفاتر دیپلماتیک در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی برای حل مسائل مرتبط تأکید کردند.
دوم: زمان‌بندی استراتژیک و محاسبات منطقه‌ای
این سفر در زمانی صورت می‌گیرد که وزیر امور خارجه سومالی، جناب احمد معلم فقی، در نشستی سه‌جانبه با همتایان مصری و اریتره‌ای خود شرکت دارد که هدف آن هماهنگی تلاش‌ها برای مقابله با برنامه‌های اتیوپی در مورد دسترسی آن به گذرگاه‌های دریایی است.
وزرای سه کشور در این نشست اقداماتی را که بر اساس رهنمودهای رؤسای کشورهای سه‌گانه در نشست اسمرا انجام شده بود، بررسی کردند، تا امنیت را در منطقه شاخ آفریقا و دریای سرخ تقویت کنند و وحدت و حاکمیت کشورهای این منطقه را در چارچوب قواعد و احکام حقوق بین‌الملل و اصل‌عدم مداخله در امور داخلی کشورها حفظ کنند.
وزیر امور خارجه مصر، بدر عبد العاطی، اعلام کرد که امنیت دریای سرخ «در گرو اراده تنها کشورهای مشاطئ است»، و هر حضور نظامی یا دریایی از سوی کشورهای دیگر را رد کرد.
این هم‌زمانی سؤالاتی را در مورد اهداف استراتژیک سفر به وجود می‌آورد، به‌ویژه در ضل رقابت منطقه‌ای فزاینده برای نفوذ و منابع. زمان‌بندی سفر، انعطاف‌پذیری دیپلماتیک از سوی سومالی و تلاشی برای گسترش گزینه‌های آن در مواجهه با تحولات منطقه‌ای را نشان می‌دهد.
سوم: استقبال استثنایی که تغییری در موضع اتیوپی را نشان می‌دهد
این سفر شاهد استقبالی استثنایی از رئیس‌جمهور سومالی بود، جایی که خیابان‌های آدیس آبابا با پرچم سومالی و تصاویر رئیس‌جمهور حسن شیخ محمود تزئین شده بودند. همچنین رسانه‌های اتیوپی پوشش گسترده‌ای از این سفر ارائه دادند و سیاستمداران اتیوپی به وضوح بر اهمیت آن تأکید کردند. از رئیس‌جمهور سومالی دعوت شد تا از نقاط تاریخی و مدرن بازدید کند، که نشان‌دهنده تمایل اتیوپی به بهبود روابط با سومالی و بازسازی پل‌های اعتمادی بود که در مدت گذشته آسیب دیده بود.
چهارم: نوسانات شاخ آفریقا بین جنگ و صلح
شاخ آفریقا، به عادت خود، هیچ‌گاه در حالت ثبات دائمی قرار ندارد. این منطقه با نوسانات مداوم بین دوره‌های جنگ و صلح توصیف می‌شود. اتحادها و سیاست‌ها در این منطقه به‌طور مداوم تغییر می‌کنند که نشان‌دهنده طبیعت بی‌ثبات آن است. ناظران می‌گویند که سفر رئیس‌جمهور سومالی به اتیوپی این ویژگی اساسی را به تصویر می‌کشد: هیچ جنگی دائمی و هیچ صلحی دائمی نیست، بلکه صحنه سیاسی متغیری است که تحت تأثیر عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد.
برای مثال، امروز شاهد نزدیکی بین سومالی و اتیوپی هستیم، حتی با اینکه سال گذشته هم نزدیک به درگیری بودند. به‌طور مشابه، روابط بین اتیوپی و اریتره چند سال پیش در بهترین حالت بود، جایی که دو کشور پس از امضای توافق صلح در سال ۲۰۱۸ که به یک درگیری دو دهه پایان داد، پیشرفت قابل‌توجهی داشتند. با این حال، این روابط اخیراً به دلیل اختلافات سیاسی و تضاد در منافع کمرنگ شده است که نشان‌دهنده نوسانات دائمی است که صحنه سیاسی در شاخ آفریقا را توصیف می‌کند.
اتحادهای منطقه‌ای در شاخ آفریقا به‌سرعت تغییر می‌کنند. در حال حاضر، یک اتحاد سه‌جانبه وجود دارد که شامل سومالی، مصر و اریتره است. به نظر می‌رسد که این یک چالش برای منافع اتیوپی است. از سوی دیگر، چند سال پیش، یک اتحاد سه‌جانبه دیگر شامل سومالی، اتیوپی و اریتره وجود داشت که اساساً علیه جیبوتی و مصر تشکیل شده بود.
این تغییرات مداوم در اتحادها و سیاست‌ها نشان‌دهنده طبیعت سیاسی و امنیتی ناپایدار شاخ آفریقا است، جایی که منافع متغیر و تحولات منطقه‌ای نقش مهمی در شکل‌گیری صحنه دارند.
پنجم: تردید در محافل سیاسی سومالی
این سفر در سومالی جنجالی داخلی برانگیخت، جایی که برخی سیاستمداران به نیت‌های اتیوپی مشکوک شدند. به‌طور تاریخی، اتیوپی به‌عدم رعایت قوانین و توافقات بین‌المللی متهم شده و به معروفیت منافع خاص خود بر روابط با همسایگانش شناخته شده است. این افراد اعتقاد دارند که اتیوپی شاید از این سفر به دنبال دستیابی به منافع جغرافیایی و دسترسی به بنادر دریایی سومالی باشد.
معارض سومالی عبدالرحمن عبدالشکور تایید کرد که رئیس‌جمهور حسن شیخ محمود به‌طور تدریجی در حال کاهش اعتبار دولت سومالی است، و هشدار دادند که خطراتی وجود دارد که ممکن است منافع کشور را تهدید کند. و او خواستار هوشیاری مردم سومالی و مقابله با آنچه او توطئه‌هایی برای تضعیف سومالی و تخریب ثبات سیاسی‌اش توصیف کرد، شد.
ششم: پیروزی دیپلماتیک برای سومالی
از سوی دیگر، مقامات دولت سومالی و حامیان آن معتقدند که این سفر یک پیروزی دیپلماتیک برای سومالی است. اتیوپی که به دلیل انزوای دیپلماتیک و منطقه‌ای در فشار قرار داشت، مجبور شد روابط خود را با سومالی بازسازی کند تا فشار بین‌المللی را کاهش دهد. همچنین اشاره شده که اتیوپی، به عنوان یک کشور محصور، به سومالی برای دستیابی به اهداف خود در زمینه اقتصادی و دریایی نیاز دارد، که این امر نخست‌وزیر آن، آبی احمد، را به جستجوی مسیر مصالحه‌ای با سومالی، مبتنی بر همکاری مشترک واداشت.
وزیر امور خارجه سومالی احمد معلم فقی تاکید کرد که تلاش‌ها و مذاکرات دیپلماتیک تحت رهبری رئیس‌جمهور حسن شیخ محمود در سال گذشته منجر به تغییر عمده‌ای در نحوه برخورد جامعه بین‌المللی با سومالی شده است، اشاره کرد که نگرش جهانی نسبت به سومالی تغییر کرده است و آزار و نادیده‌انگاری‌ای که در گذشته وجود داشت پایان یافته است.
وزیر افزود که این تغییر منجر به تحقق احترامی متقابل بین کشورها شد، جایی که هر کشوری به امور داخلی دیگری احترام می‌گذارد. او تاکید کرد که هر نوع همکاری بین کشورها اکنون از طریق کانال‌های قانونی انجام می‌شود، که این یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک است.
هفتم: فعال‌سازی بیانیه آنکارا
این سفر همچنین با فعال‌سازی بیانیه آنکارا مرتبط است، که توسط رئیس‌جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان در ۱۱ دسامبر سال گذشته اعلام شد، در مورد دستیابی سومالی و اتیوپی به یک «توافق تاریخی» برای کنار گذاشتن اختلافاتشان. طبق این توافق، دو کشور با هم کار خواهند کرد تا توافقنامه‌های تجاری برای اطمینان از «دسترسی قابل‌اعتماد، امن و پایدار از و به دریا» تحت حاکمیت جمهوری فدرال سومالی را امضا کنند.
برای رسیدن به این هدف، با تسهیل ترکیه، دو کشور مذاکرات فنی را قبل از پایان فوریه ۲۰۲۵ که حداکثر ۴ ماه طول خواهد کشید، آغاز خواهند کرد.
ترکیه با این اعلامیه به دنبال تقویت نقش خود به عنوان یک بازیگر اصلی در شاخ آفریقا و تثبیت نفوذ خود در منطقه‌ای است که شاهد رقابت بین‌المللی فزاینده است.