طرحی از سوی آمریکا برای گذار شکننده سوریه

نوشته شده توسط سانا سکری

در ۸ دسامبر، نیروهای مخالف در سوریه کنترل شهر دمشق، پایتخت این کشور را از بشار اسد، رئیس‌جمهوری که دهه‌ها با مشت آهنین کشور را اداره می‌کرد، به دست گرفتند. این دستاوردها به رهبری گروه هیئت تحریر الشام (HTS)، گروهی که از سوی ایالات متحده تحریم شده و سابقاً با شاخه‌ای از القاعده مرتبط بوده اما مواضع خود را معتدل‌تر کرده است، صورت گرفت. سقوط اسد نه تنها یک پیروزی نظامی برای شورشیان به شمار می‌آید، بلکه لحظه‌ای از امید برای سوری‌هایی است که برای دهه‌ها زیر سلطه استبداد او زندگی کرده‌اند. در حالی که سوری‌ها این فرصت را پیدا کرده‌اند تا جشن بگیرند و مجسمه‌ها و بیلبوردهای خانواده اسد را که سال‌ها آن‌ها را در اضطراب نگه‌داشته بود برکنند، سؤال بزرگ این است که قدم بعدی برای سوری‌ها چه خواهد بود.

در این لحظه، HTS مشتاق است تا حسن نیت را در داخل سوریه و در سطح بین‌المللی ایجاد کند. ایالات متحده باید به‌سرعت و استراتژیک عمل کند تا گذار این کشور به سمت یک نظام پایدارتر و دموکراتیک‌تر را تضمین کند. ایالات متحده می‌تواند از ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و سیاسی خود برای تأثیرگذاری بر فضای پس از اسد در سوریه استفاده کند. در زیر به چند مرحله کلیدی که ایالات متحده باید مدنظر قرار دهد اشاره می‌کنیم:

۱. به رسمیت شناختن دیپلماتیک دولت جدید
وضعیت سیاسی در سوریه در حال تحول است و احتمالاً دولت آینده ائتلافی از گروه‌های مخالف، سازمان‌های جامعه مدنی و نمایندگانی از گروه‌های قومی و فرقه‌ای مختلف و همچنین HTS خواهد بود. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که واشنگتن می‌تواند انجام دهد، به رسمیت شناختن دیپلماتیک اولیه این دولت در حال ظهور است که مشروط به تعهدات به گذار مسالمت‌آمیز، اصلاحات دموکراتیک و حفاظت از حقوق بشر می‌باشد. این به رسمیت شناختن ممکن است به گام‌های مشخصی مشروط شود، از جمله:

• تشکیل یک دولت انتقالی: این دولت باید نماینده گروه‌های سیاسی و قومیتی متنوع سوریه باشد و شامل زنان، جوانان، ساختارهای سیاسی حال حاضر در تبعید و جناح‌های نظامی مخالف باشد.
• تعهد به فرآیند دموکراتیک: دولت موقت باید موافقت کند که انتخابات آزاد و منصفانه با نظارت بین‌المللی برگزار شود و مکانیزمی برای عدالت و پاسخگویی برای رسیدگی به جنایات گذشته ایجاد کند.
• اصلاح قانون اساسی: قانون اساسی جدید و فراگیری باید با مشارکت تمام ذینفعان سوری تدوین شود تا پایه‌ای برای یک نظام حکومتی دموکراتیک ایجاد کند.
• نظارت بین‌المللی: سازمان ملل باید اجازه داشته باشد تا گذار را نظارت کند، از جمله نظارت بر فرآیندهای عدالت و پاسخگویی و اطمینان از برچیده‌ شدن برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه. خوشبختانه، HTS آمادگی خود را برای همکاری با جامعه بین‌المللی برای نظارت بر سایت‌های نظامی رژیم اسد اعلام کرده است.

۲. ارائه کمک‌های بشردوستانه و کمک به بازسازی
سوریه با یک بحران انسانی عظیم مواجه است. میلیون‌ها سوری آواره شده‌اند و بخش زیادی از زیرساخت‌های کشور ویران شده است. ایالات متحده باید با سازمان‌های بین‌المللی همکاری کند تا اطمینان حاصل کند که کمک‌ها به صورت مؤثر توزیع می‌شوند. با توجه به تجربیات مخالفان در حکمرانی، ساختارهای موجود روی زمین می‌توانند برای هدایت کمک‌ها بهره‌برداری شوند و خطرات ایجاد سیستم‌های جدید از صفر را به حداقل برسانند. با این حال، این کمک‌ها باید به این شرایط مشروط شوند:

• همه‌پذیری سیاسی: دولت انتقالی باید به‌طور عادلانه به تمام مناطق سوریه کمک ارائه دهد.
• اقدامات ضد فساد: اهداکنندگان باید بر شفافیت و مکانیزم‌های پاسخگویی اصرار کنند تا از سوءاستفاده از وجوه جلوگیری شود.

۳. شروع فرآیند رفع تحریم‌ها از HTS و دولت جدید سوریه
HTS در حال حاضر توسط ایالات متحده به عنوان سازمانی تروریستی خارجی (FTO) شناخته می‌شود. مواضع در حال تکامل این گروه، از جمله تعهدات اخیر آنها به حفاظت از اقلیت‌های دینی و خودداری از خشونت انتقامی، نشان می‌دهد که HTS ممکن است برای سازش سیاسی باز باشد. ایالات متحده باید یک فرآیند تدریجی و صادقانه برای رفع تحریم‌ها و طبقه‌بندی‌ها از HTS و دولت جدید سوریه آغاز کند. علاوه بر این، ایالات متحده از دهه ۱۹۷۰ دولت سوریه را به عنوان حامی دولتی تروریسم شناخته و از سال ۲۰۱۱ تحریم‌های بیشتری را در واکنش به اعمال خشونت و سرکوب رژیم اسد اضافه کرده است. این فرآیند می‌تواند شامل مواردی باشد:

• کاهش تدریجی تحریم‌های HTS: ایالات متحده باید با رفع تحریم‌ها از افرادی که تمایل به شرکت در یک انتقال سیاسی نشان می‌دهند، مخصوصاً رهبران HTS، شروع کند. با گذشت زمان، هنگامی که HTS گام‌های مشخصی به سمت آشتی نشان می‌دهد، می‌توان تحریم‌های بیشتری را لغو کرد.
• رفع سریع تحریم‌های سوریه: لغو تحریم‌های کلی‌تر بر سوریه می‌تواند به سرعت انجام شود، زیرا دولت جدید سوریه به احتمال زیاد با گروه‌های تروریستی تأیید شده ایالات متحده مانند حزب‌الله لبنان یا عصائب اهل حق عراق، که در تقویت رژیم قبلی سوریه نقش داشتند، دشمنی خواهد داشت. در مورد دسته دوم تحریم‌های سوریه مرتبط با اعمال خشونت رژیم بر غیرنظامیان، اگر HTS به تعهدات خود در خودداری از خشونت انتقامی علیه غیرنظامیان عمل کند، ایالات متحده باید این دسته دوم تحریم‌ها را نیز لغو کند.
• تعامل دیپلماتیک: تعامل با HTS و دیگر گروه‌های مخالف حیاتی است. سیاست گذشته ایالات متحده در مورد گروه‌های مشابه، مانند نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا (FARC)، نشان داده است که حذف یک گروه از فهرست FTO امکان‌پذیر است اگر سازمان تعهد واقعی به صلح نشان دهد.

۴. همکاری در اقدامات ضدترور
HTS از سال ۲۰۱۷ تاکنون ده‌ها عملیات علیه سلول‌های دولت اسلامی عراق و شام (داعش) که در شمال غرب سوریه فعالیت می‌کردند، انجام داده، از جمله دستگیری بسیاری از اعضای رهبری آن‌ها. HTS همچنین اعضای شاخه القاعده در سوریه، حراس‌الدین را دستگیر کرده و به‌طور کامل این سازمان را منحل کرده است. HTS به جلوگیری از تلاش بازیگران افراطی دیگر برای بازتشکیل در سوریه علاقه‌مند خواهد بود در حالی که بقیه کشور به بازسازی مشغول است. بنابراین ایالات متحده ممکن است HTS را مایل به همکاری در اقدامات ضدترور بیابد.

• تبادل اطلاعات: تبادل اطلاعات در مورد اقدامات ضدترور می‌تواند حسن نیت در هر دو طرف ایجاد کند و از گسترش گروه‌های افراطی جلوگیری کند.

۵. تشویق به مشارکت SDF در فرآیند سیاسی
جمعیت کرد سوریه، به‌ویژه کسانی که در شمال شرق کشور هستند، نقش مهمی در آینده سوریه خواهند داشت. نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که از سوی ایالات متحده حمایت می‌شوند، از متحدان کلیدی در مبارزه با داعش بوده‌اند، اما تنش‌هایی با دیگر گروه‌های مخالف باقی است. ایالات متحده باید گفت‌وگو را بین SDF و HTS و دیگر جناح‌های مخالف تشویق کند. این گفت‌وگو می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• مشارکت رهبران کرد در فرآیند سیاسی: سوریه آینده باید نماینده منافع همه سوری‌ها، از جمله کردها، عرب‌ها و دیگر اقلیت‌ها باشد. ایالات متحده می‌تواند مذاکرات میان SDF و HTS را میانجی‌گری کند تا نمایندگی کردها در دولت آینده تضمین شود.

استفاده از این لحظه
عدم تعامل ایالات متحده با رهبری جدید سوریه می‌تواند منجر به چندین نتیجه منفی شود. HTS در صورت عدم نظارت بین‌المللی یا تکیه بر بازیگران دیگر برای دیپلماسی، تجارت و حمایت، ممکن است به شدت رادیکال شود. روسیه و ایران می‌توانند این خلاء را پر کرده و با دولت جدید سوریه همکاری کنند تا ایالات متحده را در منطقه نادیده بگیرند. دولت جدید سوریه بدون حمایت بین‌المللی می‌تواند به هرج‌ومرج فرو رود و باعث بی‌ثباتی شود که به جابجایی‌های بیشتر در سراسر منطقه منجر می‌شود. ایالات متحده باید از این لحظه برای کمک به تأثیرگذاری بر آینده سوریه استفاده کند و نه اینکه منتظر بماند ببیند چه پیش می‌آید. هیچ کدام از مسیرهای ممکن برای سوریه یا HTS اجتناب‌ناپذیر نیست. هرچه زودتر ایالات متحده اقدام کند، احتمال تأثیر مثبت بر آینده سوریه بیشتر خواهد بود.

احمد الشرقاوی، رهبر HTS که پیش‌تر با نام ابو محمد الجولانی شناخته می‌شد، بیش از ده سال پیش وارد عرصه سیاسی سوریه شد. او سال‌ها به درس‌های آموخته شده از شکست‌های القاعده در جلب حمایت مردم عراق آگاه بوده است. HTS توسط افسران نظامی‌ای تشکیل شد که می‌خواستند در چارچوب جوامعی که در آن زندگی می‌کردند عمل کنند. HTS از زمان تأسیس خود و جدایی از جبهه النصره – شاخه القاعده در سوریه – در سال ۲۰۱۷ پیوسته معتدل‌تر شده است. البته بخشی از استراتژی آن ممکن است برای نمایش ظاهری باشد، اما بخش زیادی از گفتار گروه درباره اعتدال به صورت اقدامات مشخص درآمده است. HTS دارای یک مدیریت امور اقلیت‌ها است که ایمنی مسیحیان و علوی‌ها را تحت کنترل خود تضمین کرده است. HTS به جنگجویان خود دستور داده است که نهادهای عمومی را مختل نکنند. و هرچه جمعیت بزرگ‌تر و متنوع‌تری زیر حکومت آن قرار گیرد، HTS باید بیشتر تحول یابد و قدرت کمتری برای تعیین شکل حکومت بر روی زمین خواهد داشت.

مهم است که اعتدال کنونی HTS را بیش از حد برآورد نکنیم. این گروه دژ لیبرال دموکراسی نیست و تحول سیاسی آن همچنان در حال پیشرفت است. با این حال، HTS فعالانه به دنبال به رسمیت شناختن دیپلماتیک است و تمایل خود را برای تعامل با جامعه بین‌المللی اعلام کرده است. ایالات متحده نباید انتظار کمال داشته باشد، اما باید بپذیرد که نهادهای سیاسی قادر به تکامل هستند، به‌ویژه زمانی که با واقعیت‌های حکمرانی و انتظارات بین‌المللی مواجه می‌شوند. الشرقاوی قبلاً به کشورهای منطقه، از جمله لبنان، عراق و روسیه مراجعه کرده و اطمینان داده است که قصد دارد روابط خوبی داشته باشد، علی‌رغم حمایتی که در گذشته از اسد صورت گرفته بود. اگر HTS واقعاً نشان دهد که آماده گفتگو و اصلاح است، ایالات متحده باید تعامل را به جای رد کردن دنبال کند.

تا زمانی که HTS آماده تکامل و پذیرش انتقادهای سازنده باشد، ایالات متحده باید با این گروه تعامل کند. نادیده گرفتن رهبران جدید سوریه باعث نمی‌شود که آن‌ها کنار بروند. تعامل ایالات متحده با HTS تنها به خاطر تعامل نیست. سوریه پس از اسد، به‌ویژه یکی با رهبرانی که مایل به تعامل با واشنگتن هستند، فرصتی برای ایالات متحده فراهم می‌کند تا ثبات و دموکراسی را در خاورمیانه ترویج دهد، نفوذ ایران و روسیه در منطقه را کاهش دهد و خانه‌ای امن و مطمئن برای سوری‌های درون و خارج از سوریه فراهم کند.

سانا سکری یک تحلیل‌گر تهدیدات دیجیتال با تمرکز بر خاورمیانه است. او پیش‌تر محقق گروه‌های مخالف سوری در مؤسسه مطالعات جنگ و دانشگاه ویرجینیا بوده است.