روابط ایران و روسیه در قرن‌های اخیر به گرم‌ترین حالت خود رسیده است. در حالی که کمک روسیه به برنامه هسته‌ای ایران و تامین پهپادها و موشک‌های بالستیک ایران برای روسیه به خوبی شناخته شده است، روابط نظامی، صنعتی و اقتصادی این دو کشور فراتر از تیتر خبرها، به‌طور عمیقی در حال گسترش است.
افزایش تمرینات مشترک
به تمرینات مشترک توجه کنید. در حالی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) غالباً تیم‌هایی را برای شرکت در “المپیک نظامی” روسیه برای رقابت در تیراندازی با تک‌تیرانداز، رانندگی تانک، شنا، چتربازی و حملات سووروف ارسال می‌کند، اکنون این سپاه تیم نظامی خود را برای تمرینات مشترک با یگان‌های کوهستانی نخبه روسی اعزام کرده است. در ژوئیه ۲۰۲۴، آن‌ها با هم قله ۱۸۵۱۰ فوتی البروس، بلندترین قله اروپا را فتح کردند.
چنین ماموریت‌هایی ممکن است جزئی به نظر برسند، اما نشان‌دهنده سطح همکاری و توانایی ایجاد هماهنگی بین واحدهای ویژه دو کشور و تقویت توانایی سپاه برای اجرای ماموریت‌ها در سرتاسر خاورمیانه است. ایران نه تنها کشوری کوهستانی با ۶۷ قله بالای ۱۰ هزار پا است، بلکه لبنان، یمن و افغانستان نیز هر کدام قله‌هایی بالاتر از ۱۰ هزار پا دارند. به عبارت دیگر، ایران به زودی ممکن است به تنها کشور خاورمیانه تبدیل شود که واحدهای تخصصی با قابلیت‌های کوهنوردی دارد. مقامات نیروی هوایی ایران اشاره کرده‌اند که ممکن است به زودی با همتایان روسی خود تمرین کنند.
روابط نظامی-صنعتی
دو کشور همچنین همکاری‌های نظامی-صنعتی خود را توسعه داده‌اند. به عنوان مثال، در مارس ۲۰۲۴، وزارت دفاع ایران کارخانه‌ای را برای ساخت قطعات یدکی هواپیما افتتاح کرد.
در حالی که مقامات ایرانی ادعاهای خود را مبنی بر اینکه پایه‌های صنعتی بومی جمهوری اسلامی، علی‌رغم تحریم‌های بین‌المللی، کمبود استراتژیک را پر کرده‌اند، اغراق‌آمیز دانسته‌اند، اما اظهارات جواد مشایخ، معاون مدیر بخش علمی و توسعه اقتصادی وزارت دفاع، مبنی بر اینکه اکنون ایران قادر به تامین این قطعات یدکی برای روسیه است، نشان‌دهنده توانایی واقعی است. وی توضیح داد: “روسیه به دلیل بحران اوکراین با تحریم‌های بسیاری در بخش هواپیمایی مواجه شده و به همین دلیل قراردادهای خوبی را برای خدمات نگهداری با شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی منعقد کرده است.” چنین همکاری‌ای بین تهران و مسکو اکنون بیشتر قانون است تا استثنا.
دو کشور (و آذربایجان) به‌طور فعال در تولید انرژی همکاری دارند. در اوت ۲۰۲۴، دولت ایران اعلام کرد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی علاوه بر تولید نانوکاتالیزورها برای کمک به افزایش تولید هیدروکربن‌هایش، این کاتالیزورها را برای مقاصد مورد نیاز خود به روسیه صادر خواهد کرد. به گزارش رسانه‌های ایرانی، متخصصان یک شرکت دانش‌بنیان در حال راه‌اندازی واحدهای تولید کاتالیزور در سه مجتمع فولاد و پتروشیمی روسیه هستند و بزرگترین تولیدکننده پتروشیمی اوره و آمونیاک جهان نیز قرار است وارد چرخه تولید با کاتالیزورهای ایرانی شود. در مورد چگونگی کمک این تجارت به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها، تصریح کردند: “تنها کاتالیزور جهان برای تولید اتیلن، یک کاتالیزور هیدروژنه‌کردن استیلن است. این کاتالیزور در صدر فهرست کالاهای تحریم شده قرار گرفت و هدف این تحریم ضربه به شرکت‌های با ارزش‌آفرینی در صنعت پتروشیمی بود.”
تجارت پهپادها و موشک‌های بالستیک ممکن است تیترساز شود، اما مقامات غربی نباید تحت این توهم باشند که این‌ها نمونه‌های جداگانه‌ای از همکاری هستند؛ بلکه آن‌ها تنها نوک کوه یخ هستند. چالش وسیع‌تر برای سیاست‌گذاران دوگانه است: اول، روسیه و ایران در حال افزایش هماهنگی و همکاری‌های متقابل خود هستند و دوم، این دو کشور در حال طراحی پایگاه‌های صنعتی خود برای کمک به یکدیگر در دور زدن تحریم‌های هدفمند هستند.
