کاخ کرملین اتحاد ضد غربی خود با تهران را به عنوان آزمایشی برای یک مدل جدید از روابط بین‌الملل می‌بیند و نمی‌خواهد که این اتحاد متوقف شود. اطلاعاتی که از برنامه‌های سیاست خارجی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، در دست داریم نشان می‌دهد که او به دنبال گفت‌وگو با مسکو و افزایش فشار بر تهران خواهد بود. آیا این رویکرد می‌تواند اتحاد ضد غربی مرکزی را در روابط در حال رشد روسیه و ایران برهم بزند؟
از زمان تهاجم کامل به اوکراین در سال ۲۰۲۲، همکاری نظامی قابل‌توجهی میان روسیه و ایران وجود داشته است. این دو قدرت به یکدیگر سلاح فروخته و تمرینات نظامی مشترکی را از دریای خزر تا خلیج فارس انجام داده‌اند.
هم‌زمان، گام‌های بزرگی به سوی ادغام اقتصادی برداشته شده است. مهم‌ترین آن‌ها امضای توافق‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به رهبری مسکو است. این توافق‌نامه که قرار است در سال ۲۰۲۵ اجرایی شود، کاهش تعرفه‌ها بر ۹۰ درصد از کالاهای مبادله شده بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان را به ارمغان خواهد آورد. این اولین توافق‌نامه تجارت آزاد برای ایران و دومین برای اتحادیه اقتصادی اوراسیاست. ایران همچنین درخواست وضعیت ناظر در این اتحادیه را داده است. مولداوی، ازبکستان و کوبا به عنوان ناظر حضور دارند، اما ایران نخستین کشوری خواهد بود که این وضعیت را با توافق‌نامه تجارت آزاد همراهی می‌کند.
به همین شکل، تهران و مسکو سیستم‌های پرداخت ملی خود را ادغام کردند: شتاب و میر. بر اساس گفته‌های مقامات ایرانی، کارت‌های صادر شده توسط بانک‌های ایرانی تا پایان سال ۲۰۲۴ در دستگاه‌های خودپرداز روسیه کار خواهند کرد و کارت‌های روسی از اوایل سال آینده در دستگاه‌های خودپرداز ایران کار خواهند کرد. این قدمی بی‌سابقه برای ایران است که حتی با کشورهایی مانند چین، ترکیه، یا امارات متحده عربی چنین توافقی ندارد.
مسکو همچنین به دنبال ادغام ایران در چندین سازمان بین‌المللی است. روسیه موفق به پذیرش ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سال ۲۰۲۳ و به گروه بریکس در سال ۲۰۲۴ شد.
موضوع تنها بر سر تجارت نیست. روسیه امیدوار است که مناطق تجارت آزاد، سیستم‌های مالی یکپارچه و عضویت مشترک در گروه‌های بین‌المللی بتوانند روابط سیاسی پایداری را تثبیت کنند. رابطه روسیه و ایران یک آزمایش است و اگر موفقیت‌آمیز باشد، کرملین علاقمند است که این مدل را با کشورهای دیگری تکرار کند.
این نخستین باری نیست که روسیه به دنبال استفاده از ایران به عنوان یک زمین آزمایشی است. دقیقاً این اتفاق با ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر در دهه ۲۰۰۰ رخ داد. این تأسیسات اولین باری بود که آژانس هسته‌ای دولتی روسیه، روس‌اتم، به طور موفقیت‌آمیزی در خارج از کشور کار کرده و به نوعی یک طرح پایه برای پروژه‌های بعدی شد. این گزینه به ویژه برای کشورهای خاورمیانه جذاب بود و پیمانکاران روسی در حال حاضر در حال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در ترکیه و مصر هستند.
در حال حاضر مسکو با مصر و امارات متحده عربی درباره توافق‌نامه‌های تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که مشابه با ایران است، در حال مذاکره است. اندونزی نیز یکی دیگر از کشورهای بالقوه علاقه‌مند به چنین توافقی است. با این حال، کشورهای بزرگ اقتصادی مانند هند و چین این گونه پیشنهاداتی را دریافت نکرده‌اند، زیرا روسیه اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به عنوان گروهی می‌بیند که روسیه باید بزرگ‌ترین بازیگر اقتصادی آن باقی بماند.
اتصال سیستم‌های پرداخت روسیه و ایران نیز چیزی است که می‌تواند تکرار شود، و تهران پیشنهاد کرده که از این مدل به عنوان پایه‌ای برای اتصال سیستم‌های پرداخت همه کشورهای عضو بریکس استفاده شود. هم‌زمان، مسکو در حال فشار برای گسترش گروه‌هایی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای است. بلافاصله پس از پذیرش ایران به سازمان همکاری شانگهای، بلاروس نیز – نزدیک‌ترین متحد روسیه در میان کشورهای پس از شوروی – پذیرفته شد. مصر، اتیوپی، و امارات متحده عربی هم‌زمان با ایران به بریکس پیوسته‌اند و آذربایجان و ترکیه نیز اعلام کرده‌اند که می‌خواهند بپیوندند.
دادن نقش برجسته‌تر به ایران در سطح جهانی به این شکل، بعید است که برای دولت آینده ترامپ خوشایند باشد. در دوران ریاست جمهوری قبلی خود، ترامپ “فشار حداکثری” بر تهران آورد. خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸، همراه با تشدید تحریم‌های اقتصادی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی بود که تهران در طی دهه‌ها با آن مواجه شده است.
با این وجود، واشنگتن بعید است بتواند ادغام اقتصادی مداوم ایران و روسیه را به طور قابل‌توجهی منحرف کند. اقدامات انجام‌شده توسط ترامپ در دوران قبلی ریاست جمهوری وی احتمالاً حداکثر درد اقتصادی ممکن را بر ایران وارد کردند. علاوه بر این، رئیس‌جمهور جو بایدن تا حد زیادی سیاست‌های سلف خود را ادامه داده است. از جمله این فشارها، روابط ایران با روسیه را تسریع کرد. هرگونه فشار اضافی از سوی ایالات متحده احتمالاً تأثیر مشابهی خواهد داشت.
البته ترامپ می‌تواند با چیزی جدید مانند ارائه آن به روسیه برای تسهیل تحریم‌ها در صورتی که کرملین از حمایت از ایران دست بردارد، ایفای نقش کند. اما این نیاز به بازنگری اساسی سیاست خارجی ایالات متحده خواهد داشت و بعید است در مسکو اشتیاق زیادی ایجاد کند. برای روسیه، ایران هم یک شریک عمده و هم یک زمین آزمایش برای شکل جدیدی از روابط بین‌الملل است و بعید است که بخواهد آزمایش خود را کوتاه کند.
درست است که برخی از اجباریات سیاسی بهبود روابط با ایران در واقع باعث مشکلات اقتصادی برای روسیه شده است. به عنوان مثال، کاهش تعرفه‌ها با ایران در توافق‌نامه تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا بسیار بیشتر به نفع صادرکنندگان ایرانی است تا همتایان روسی آن‌ها.
اما جزئیات اقتصادی بعید است که کرملین را از اهداف ژئوپلیتیکی خود منحرف کند. به بسیاری از جهات، ایران یک شریک ایده‌آل برای روسیه است زیرا در رابطه با غرب چیزی برای از دست دادن ندارد. و هر قدم به سوی روابط نزدیک با ایران، امید مسکو را برای ایجاد یک مدل جدید ضد غربی در روابط بین‌الملل تغذیه می‌کند.
