نوشته: قتیبه ادلبی
از ۲۷ نوامبر، ائتلاف نیروهای مخالف در شمال غرب سوریه به رهبری هیئت تحریر الشام (HTS)، حمله‌ای را علیه رژیم اسد و نیروهای هم‌پیمان ایرانیشان در این منطقه آغاز کردند. در ۲۹ نوامبر، نیروهای مخالف حلب، دومین شهر بزرگ سوریه را تسخیر کردند. در ۵ دسامبر، شورشیان مخالف وارد حما، چهارمین شهر بزرگ سوریه شدند، پس از آنکه ارتش عربی سوریه (SAA) به رهبری بشار اسد دیکتاتور اعلام کرد که از شهر به حومه‌اش عقب‌نشینی می‌کند. این اولین تهاجم بزرگ مخالفان پس از آتش‌بس ادلب در سال ۲۰۲۰ میان روسیه و ترکیه است و نشان‌دهنده بزرگترین تغییر در توازن قدرت در جنگ سوریه از زمان دخالت نظامی روسیه در این منازعه تقریباً یک دهه پیش می‌باشد.
تسخیر حما یک پیروزی استراتژیک مهم برای شورشیان است، اما دمشق همچنان بزرگترین جایزه باقی می‌ماند. در ادامه به بررسی موضوعاتی که باید در جریان تداوم حمله شورشیان مراقب آنها بود می‌پردازیم.
چرا حما مهم است؟
عملیات شورشیان که به نام «بازدارندگی تجاوز» شناخته می‌شود، پاسخی به افزایش گلوله‌باران مناطق غیرنظامی توسط نیروهای دولتی از زمان توافق آتش‌بس ۲۰۲۰ بود. رژیم و نیروهای نیابتی ایران با کنترل ارتفاعات استراتژیک در اطراف شمال غرب سوریه تحت کنترل شورشیان، از توپخانه، موشک و پهپادهای اول شخص برای حمله به زیرساخت‌های غیرنظامی در سراسر استان ادلب استفاده کردند. تنها یک روز پیش از آغاز عملیات، نیروهای رژیم اسد به یک مدرسه ابتدایی در اریحا حمله کرده و سه کودک را کشتند و چهارده نفر دیگر را مجروح کردند. موفقیت‌های شورشیان تا کنون به عوامل خارجی، همچون کاهش حمایت ایران و حزب‌الله از رژیم، و به هماهنگی داخلی میان نیروهای مخالف در ادلب و حلب هم‌جوار نسبت داده شده است.
با پیشروی شورشیان در استان حما، دینامیک قدرت به طرز چشمگیری به نفع آنها تغییر یافته است. فروپاشی دفاعات دولتی نشان‌دهنده شکست تاکتیکی و آشفتگی استراتژیک گسترده‌تر در داخل رژیم اسد است.
تسخیر حلب یک دستاورد بزرگ برای شورشیان است، اما امن کردن حما دارای اهمیت سیاسی و استراتژیک ویژه‌ای است. حما شهری است که نخستین شورش سوریه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ از آن آغاز شد. در سال ۱۹۸۲، این شهر تحت یک کمپین نظامی وحشیانه قرار گرفت که در طی آن ده‌ها هزار تن از ساکنان آن کشته و آواره شدند. این واقعه همچنان در حافظه جمعی سوری‌ها به عنوان نشانه‌ای از تمایل رژیم، آن زمان تحت رهبری حافظ اسد و اکنون پسر او بشار، برای اعمال زور به منظور باقی ماندن در قدرت زنده است. حما همچنین در قیام ۲۰۱۱ نقش مهمی ایفا کرد و محل برگزاری اعتراضات مردمی گسترده بود.
حما همچنین در مرکز سوریه بین شهرهای اصلی واقع شده است و به عنوان نقطه‌ای حساس برای کنترل خطوط تأمین و مسیرهای حمل و نقل در سراسر کشور عمل می‌کند. این استان میزبان یک پایگاه هوایی نظامی قابل‌توجه است که توسط SAA و هم‌پیمانانش، شامل نیروهای روسی، استفاده می‌شود. این پایگاه برای انجام حملات هوایی، دیده‌بانی و عملیات‌های لجستیکی در طول منازعه بسیار حیاتی بوده است. شهر و اطراف آن، که شورشیان در حال تصرف آن هستند، همچنین شامل چندین پادگان نظامی و مواضع توپخانه است، که آن را به یک مرکز عملیاتی مهم تبدیل کرده است.
در مجموع، پیشروی شورشیان در حما و اطراف آن به طور جدی توانایی رژیم اسد در مقابله با حملات شورشیان، بازگرداندن خسارات هفته گذشته و دفاع از پایگاه‌های باقیمانده‌اش در مرکز سوریه را تضعیف خواهد کرد.
گام بعدی برای شورشیان چیست؟
در گام بعدی، احتمالاً نیروهای مخالف به سمت جنوب پیشروی کرده و به سمت پایتخت، دمشق، فشار خواهند آورد. اما پس از تسخیر موفقیت‌آمیز حلب و حما، نیروهای شورشی هنگام حرکت به سمت جنوب با چالش‌های نظامی، اجتماعی و حکومتی مواجه خواهند شد.
شورشیان باید دستاوردهای خود را در استان حما تثبیت کنند. این منطقه برای حفظ اهرم نظامی و استراتژیک علیه اسد مهم خواهد بود و احتمالاً اولین هدف هر تلاشی از طرف اسد برای معکوس کردن روند حمله شورشیان خواهد بود. شورشیان ممکن است با چالش‌های لجستیکی و عملیاتی روبرو شوند، از جمله نیاز به تدارکات. اطلاعات منبع باز نشان می‌دهد که با عقب‌نشینی SAA از پایگاه‌های نظامی مختلف، تجهیزات نظامی و مهمات کافی به‌جا می‌گذارد تا پیشروی شورشیان را تامین کند. اما منطقه‌ای که در استان حما تصرف شده ممکن است نیروهای شورشی را به کشش بیاورد و آنها را در معرض پاتک‌ها قرار دهد.
هنگامی که شورشیان به سمت حمص حرکت می‌کنند، با چالش‌های جدیدی روبرو خواهند شد. حمص سومین شهر بزرگ سوریه است و به‌عنوان یک گذرگاه حیاتی عمل می‌کند که دمشق را به استان‌های شمالی و غربی، از جمله پایگاه‌های ساحلی لاذقیه و طرطوس، که محل پایگاه‌های نظامی روسیه است، متصل می‌کند. ورود به استان حمص مستلزم عبور از جامعه‌های علوی بزرگ است که بسیاری از آنها به شدت از اسد حمایت می‌کنند. این شرایط به‌عنوان چالشی برای شورشیان برای کسب حمایت محلی مطرح است. یک دهه جنگ میان میلیشاهای هم‌پیمان اسد و شورشیان در داخل استان منجر به ایجاد استحکامات بیشتر در این منطقه شده است. حمص نیز محل تمرکز قابل‌توجهی از نیروهای دولتی سوریه است که توسط میلیشای هم‌پیمان و حضور گسترده حزب‌الله تقویت شده است.
مهمتر از همه، پیشروی شورشیان به سمت حمص خطوط قرمز روسیه در سوریه را به چالش خواهد کشید. تا کنون، روسیه از ارائه حمایت نظامی جدی برای حفظ دفاعات اسد در مقابل مناطقی که به شورشیان از دست می‌دهد، خودداری کرده است. در حالی که روسیه حملات هوایی در ادلب و حلب برای مقابله با پیشروی شورشیان انجام داده است، اما به‌طور مستقیم در حما وارد نشده است. این احتیاط نشان‌دهنده محاسبات استراتژیک مسکو برای جلوگیری از بیش‌گسترش است.
با این حال، روسیه به نظر می‌رسد به حفظ رژیم اسد، به‌عنوان پایگاه اصلی خود در خاورمیانه، متعهد است و گزارش‌های حاکی از آن است که وعده کمک نظامی اضافی به دمشق داده است. اگر شورشیان اکنون به سمت حمص پیشرفت کنند، روسیه باید تصمیم بگیرد که خط قرمز خود را کجا تعیین کند، خواه در جلوگیری از پیشروی به سمت اسد در دمشق باشد یا حفاظت از پایگاه بزرگ دریایی و هوایی خود در غرب سوریه.
تحول HTS
شورشیان سوریه همچنین با چالش‌هایی در حما و مناطق دیگر تحت کنترل خود مواجه هستند. جناح‌های شورشی در سوریه مدت‌ها است که ایدئولوژی‌های مختلفی داشته‌اند و طی دهه گذشته اغلب برای ارائه یک ساختار حکومتی متحد دشواری داشته‌اند. این فقدان همبستگی منجر به اختلافات داخلی و تضعیف توانایی کلی آنها در حکمرانی شده است. با این حال، تاکنون در حما، به نظر می‌رسد شورشیان رویکرد دیگری اتخاذ کرده‌اند. به رهبری HTS، شورشیان درگیر در بازدارندگی تجاوز، در رفتار نظامی خود، کنترل زیرساخت‌های غیرنظامی و ارتباطشان با جوامع اقلیتی تلاش نشان داده‌اند. بیانیه‌هایی از رهبری شورشیان تاکید بر حفاظت از غیرنظامیان و میراث فرهنگی سوریه دارد، که نشان‌دهنده تلاش‌ها برای کسب مشروعیت محلی و شاید بین‌المللی است. این رویکرد از تجربه HTS در استان ادلب، جایی که از طریق ترکیبی از تسلط نظامی، ساختارهای حکومتی محلی و تمرکز بر روابط اجتماعی، از جمله ایجاد ارتباط با گروه‌های اقلیتی، کنترل را حفظ کرده است، بهره گرفته است.
اگرچه پیش‌تر با القاعده در ارتباط بود، HTS به یک گروه متمرکز محلی تبدیل شده، از ایدئولوژی جهادسانی فراملی القاعده دست شسته و به نیروی اصلی برای مقابله با دولت اسلامی عراق و شام (داعش) و القاعده در شمال غرب سوریه تبدیل شده است. با این حال، HTS همچنان به سبب فعالیت‌های تندروانه و افراطی سابق خود، بحث‌برانگیز باقی مانده است. HTS همچنان به‌عنوان یک سازمان تروریستی توسط ایالات متحده و سازمان ملل شناخته می‌شود که این امر مشکلاتی برای دولت‌های خارجی در برخورد با آن ایجاد می‌کند. HTS اعلام کرده است که مجدداً آماده است خود را منحل کرده و با شرکای زمینی برای توسعه یک ساختار حکومتی نماینده‌تر همکاری کند، که به نظر می‌رسد نشانه‌ای از عمل‌گرایی آن به سمت اتحادیه اروپا و ایالات متحده باشد. دیپلمات‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که HTS با پایتخت‌های مختلف اتحادیه اروپا در ارتباط بوده و آمادگی خود را برای همکاری با آنها به منظور تسهیل بازگشت ایمن پناهندگان سوری در اروپا اعلام کرده است.
کنترل شهر دوم و چهارمین بزرگ سوریه و پیشروی به سمت حمص برای شورشیان سوریه چالش‌ها و فرصت‌هایی را به همراه دارد. حلب یکی از تنها دو مرکز کلان‌شهری در سوریه با بیش از چهار میلیون جمعیت است. حما خانه بیش از یک میلیون سوری است. برخلاف ادلب که مدت‌ها تحت کنترل بوده، شورشیان با جوامع مذهبی، فرهنگی و قومی متنوعی سر و کار خواهند داشت و باید نسبتاً سریع به چالش‌های پیش رو تطبیق یابند. اگر شورشیان در ارائه حکمرانی خوب در حلب و حما موفق شوند، این نشان‌دهنده توانایی آنها برای حکمرانی موفق بر دمشق و سرانجام کل سوریه است. جهان نظاره‌گر است.
قتیبه ادلبی یک همکار ارشد در مرکز رفیق حریری شورای آتلانتیک و برنامه‌های خاورمیانه است، که در آن کارهای شورای به سرپرستی او بر سوریه متمرکز است.
